دکتر علی عدیلی

فواید سویا

فواید سویا اگرچه هنوز استفاده از سویا در غرب نسبتا غیر مرسوم است ولی صدها سال است که سویا و محصولات حاصل از آن جزو ثابتی از رژیم غذایی شرقی را تشکیل می­دهد. شیوع پایین سرطانهای وابسته به هورمون از قبیل سینه و پروستات در شرق می­تواند به دلیل فواید ناشی از رژیم غذایی سرشار از گیاه سویا باشد. حتی امروزه نیز مصرف سویا و عذاهای حاصل از آن نقش کاملی را در فرهنگ آشپزخانه ای کشورهای آسیایی بازی می­کند. مصرف متوسط روزانه سویا در انواع فرم های آن، برای هر فرد ژاپنی 65گرم، برای هر چینی 45گرم و برای هر فرد ساکن در غرب، کمتر از 1گرم است. در اروپا و آمریکای شمالی حبوباتی شامل سویا در راهنمای هرمی با عنوان گوشت و جانشینهای آن پنهان­اند؛ که این دسته بندی غیر منصفانه است؛ چون سویا گیاهی سرشار از پروتئین، اسیدهای چرب، مواد معدنی و فیبر می­باشد. سویا ماده غذایی فوق­العاده­ای است ؛ زیرا علاوه بر جنبه تغذیه­ای از لحاظ مبارزه با سرطان­ها نیز حائز اهمیت است. ایزوفلاون یک جزو اساسی از ترکیبات مفید سویا ترکیبات فتوشیمیایی مربوط به سویا مجموعه­ای از پلی­فنولها می­باشند که ایزوفلاون نامیده می­شود. پلی­فنلها در سویا و بیشتر محصولات حاصل از آن، در حجم زیادی وجود دارند؛ اما سس سویا و روغن سویا از این قاعده مستثنی هستند. بالاترین غلظت ایزوفلاون در آرد سویا، سویای خشک و در برخی محصولات تقویت شده آن وجود دارد. شیر سویا نیز حاوی میزان قابل توجهی ایزوفلاون است. مصرف سویا توسط غربی­ها شاید آنچنان بالا نباشد ولی حقیقت این است که ما بدون اینکه بدانیم مقدار نسبتا زیادی سویا مصرف میکنیم. محصولات مصرفی سویا، در آمریکای شمالی و اروپا بیشتر به صورت جایگزینهای گوشتی می­باشند. غذاهایی که با پروتئین حاصل از سویا تقویت می­شوند با این روش به جای مصرف صحیح، ، بیشتر در غذاهایی مانند همبرگرها، سوسیس، کلوچه­ها و کوکی­ها استفاده می­شود. این غذاهای متداول در غرب حاوی حجم بسیار کمی ایزوفلاون هستند؛ چون حاصل فرآوریهای صنعتی گیاه سویا می­باشند. پروتئین سویای بدست آمده از این فرآوریها شباهت بسیار اندکی به پروتئین­های خود سویا دارند و در نتیجه پروتئین مصرفی در این غذاها خاصیت ضد­سرطانی سویا را ندارند. چرا میزان ایزوفلاون مهم است؟ میزان ایزوفلاون غذاهای حاصل از سویا به این دلیل دارای اهمیت است که این مولکولها می­توانند بر روی تعدادی از رویدادهای مرتبط با رشد خارج از کنترل سلولهای سرطانی تاثیر بگذارند. عمده ترین ایزوفلاونهای موجود در سویا ژنیستیئین و دایدزئین هستند. مهم­ترین ویژگی ایزوفلاون شباهت برجسته آن به کلاسی از هورمونهای جنسی زنانه می­باشد که استروژن نام دارند. اغلب محققین بر این باورند که ژنیستیئین پتانسیل ضدسرطانی دارد چون می­تواند مانع عملکرد آنزیمهای دخیل در رشد سلولهای سرطانی شده و رشد این سلولها را متوقف کند. tamoxifen به عنوان رایج­ترین دارو در درمان سرطان سینه عملکردی شبیه ژنیستیئین دارد. توانایی ژنیستیئین و دیگر ایزوفلاونها در عملکرد بر روی گیرنده­های هورمونی ما را بسیار امیدوار می­سازد که مصرف سویا می­تواند در پیشگیری از سرطانهای مربوط به هورمونهای جنسی مفید باشد. خواص ضدسرطانی سویا سرطانهای مرتبط با هورمون، مانند سرطان سینه و پروستات از بیماریهای شایع در جوامع غربی است در حالیکه این موارد در آسیا نادرند. مصرف سویا و محصولات آن در رژیم غذایی آسیایی و غیاب این غذاها در رژیم غذایی غربی نشان می­دهد که این تفاوت در نرخ ابتلا به سرطان در غرب و شرق می­تواند با توانایی ایزوفلاونهایی مانند ژنیستیئین مرتبط باشد. ایزوفلاون و سرطان سینه مطالعات فراوانی در مورد رابطه بین حضور سویا در رژیم غذایی زنان و خطر پیشرفت سرطان سینه انجام گرفته است. این مطالعات نشان میدهند زنان اهل سنگاپور که مصرف سویای بالاتری داشتند(55گرم در روز یا بیشتر) در مقایسه با زنانی که مصرف روزانه 20گرم داشتند؛ خطر پیشرفت سرطان سینه را تا نصف کاهش دادند. مطالعات صورت گرفته در ژاپن، شانگهای و ایالات متحده آمریکا نیز این مشاهدات را تایید می­کنند. برای کاهش خطر پیشرفت سرطان سینه، مقدار مشخصی از مصرف سویا لازم است. مصرف سویایی که حاوی بیش از 25میلی گرم ایزوفلاون باشد. علاوه بر این به نظر می­رسد که فاکتور موثر در کاهش نرخ ابتلا به سرطان سینه، مربوط به سنی است که فرد سویا را در رژیم غذایی خود می­گنجاند. تمرکز مطالعات بر روی خطر پیشرفت سرطان سینه با بررسی مصرف سویا در سنین قبل از بلوغ و دوران جوانی نشان دهنده ارتباط قوی بین کاهش سرطان سینه و مصرف سویا در سنین اولیه دارد. شواهد حاصل از مطالعات بر روی جمعیت ها برای مثال اگرچه زنان ژاپنی که به آمریکا مهاجرت نموده اند با افزایش خطر پیشرفت سرطان سینه مواجه می­شوند ولی مطالعات نشان داده است که این خطر برای زنانی که در سنین بالا مهاجرت کرده­اند بسیار کمتر است. به عبارت دیگر، هر چه مدت زمان طولانی تری از سویا در رژیم غذایی استفاده شده باشد؛ خطر پیشرفت سرطان سینه کمتر خواهد بود. این مشاهدات با نتایج حاصل از آزمایشها بر روی موشها نیز هماهنگی زیادی دارد. موشهایی که قبل از بلوغ با رژیم غذایی سرشار از سویا تغذیه شده بودند در مقایسه با موشهایی که در بزرگسالی مصرف سویا را شروع کرده بودند در برابر ترکیبات کارسینوژنیک که شکل گیری تومورهای سینه را مهیا می­سازند؛ مقاوم تر بودند. به نظر می­رسد که مصرف سویا در سنین اولیه زندگی و به ویژه قبل از بلوغ تاثیری حیاتی در جلوگیری از سرطان سینه دارد. ایزوفلاون و سرطان پروستات رژیم غذایی یک فاکتور اساسی در نرخ هشدار سرطان پروستات در جوامع غربی است؛ درست مشابه با سرطان سینه. آسیایی ها در مقایسه با مردم آمریکای شمالی و اروپا از نرخ ابتلای بسیار پایین تری برخوردارند. مطالعات صورت گرفته بر روی 12395 نفر ساکن کالیفرنیا نشان داده است که نوشیدن حداقل یک لیوان شیر سویا منجر به کاهش حدودا 70درصدی خطر ابتلا به سرطان پروستات می­شود. در کل مطالعات صورت گرفته تا کنون نقش سویا در پیشگیری از سرطانهای سینه و پروستات را به وضوح نشان می­دهند. بحث­های موجود پیرامون سویا اگرچه اکثر دانشمندان، پزشکان و متخصصین تغذیه بر این باورند که گنجاندن سویا در رژیم غذایی یک فاکتور مثبت برای سلامتی می­باشد ولی با این حال بحثهایی در مورد ایمن بودن این غذا برای دو گروه وجود دارد : زنان یائسه و زنانی که به سرطان پستان مبتلا بوده و یا هستند. این بحث به خاطر خاصیت ضعیف استروژنیکی ایزوفلاونها و همینطور نتایج متناقض بدست آمده از آزمایشات بر روی حیوانات ایجاد شده است. سویا و یائسگی یائسگی زمانی رخ می­دهد که سن زن بالا رفته و عملکرد تولید نسل به دلیل افت شدید سطوح هورمون جنسی زنانه در جریان خون قطع می­شود. متاسفانه ،یائسگی با ناراحتی­های خاصی همراه است : گرگرفتگی­های ناگهانی و ... و مهم تر از همه افزایش خطر بیماریهای قلبی و پوکی استخوان. درمان با هورمونهای جایگزین برای ذخیره دوباره هورمونهای از دست رفته­ای که دیگر توسط تخمدانها تولید نمی­شوند توسعه یافته است و باعث تقلیل و آرام شدن برخی علائم نامطبوع مربوط به کاهش سطح هورموونی شده است اما نتایج حاصل از یک مطالعه نشان می­دهد؛ درمان با هورمونهای جایگزین با افزایش خطر سلامتی و به ویژه سرطان سینه در زنان مرتبط است. با آگاهی از این نتایج زنان بیشتری از این روش درمانی اجتناب می­کنند. حقیقت این است که شدت و تداوم ناراحتی­های مرتبط با یائسگی در میان زنان آسیایی بسیار کمتر مطرح میشود در حالیکه این مورد در میان همتاهای غربی آنان بیشتر است. کمتر از 14درصد زنان چینی و 25درصد زنان ژاپنی تجربه گرگرفتگی را گزارش کرده­اند در حالیکه 70تا 80درصد زنان اروپایی و آمریکای شمالی این علائم را تجربه کرده اند. هیچ مدرکی وجود ندارد که نشان دهد سویا برای سلامت زنان چه قبل و چه بعد از یائسگی مضر باشد و این به دلیل نرخ پایین سرطان در کشورهایی است که سویا به وفور در آنجا مصرف می­شود. امروزه بسیاری از زنان ساکن در اروپا و آمریای شمالی مقدار بسیار زیادی از ایزوفلاون ها را مصرف می­کنند. باید به خاطر داشته باشیم که معمولا آسیایی ها روزانه حدود 40 تا 60گرم سویا مصرف می­کنند و این به معنای حداکثر 60میلی گرم ایزوفلاون است. برخی از مکملهای موجود در داروخانه ها حاوی 100میلی گرم ایزوفلاون در هر قرص می­باشند. نتایج حاصل از مصرف این میزان ایزوفلاون بطور دقیق مشخص نیست ولی به هر حال ایزوفلاون نیز مانند هر هورمون دیگری اگر به میزان بیش از اندازه در بدن باشد؛ می­تواند نسبت به بافتهای حساس به هورمون عکس العمل نشان دهد. سویا و وجود سرطان سینه برای زنانی که سرطان سینه دارند و یا زنانی که به این بیماری مبتلا بوده و بهبود یافته اند؛ شرایط پیچیده تر است. بیش از 75درصد سرطانهای سینه در زنان بالای 50سال تشخیص داده می­شود که در اکثر موارد وابسته به استروژن می­باشد. مطالعات نشان می­دهند که مصرف ملایم سویا هیچ تاثیر منفی بر روی پیشرفت سرطان سینه در زنان مبتلا به این بیماری ندارد. زنان مبتلا به سرطان سینه باید از انواع مکملهای ایزوفلاون دوری نموده و مصرف سویا را محدود کنند و از غذاهای حاوی چربی امگا3 و دیگر گلوکزینولیتهای موجود در سبزیجاتی مثل کلم استفاده کنند تا از پیشرفت بیماریشان جلوگیری کنند. بطور خلاصه همیشه غذاهای حاوی ایزوفلاون را به میزان مناسب و کافی مصرف کنید ولی از مصرف انواع مکملهای آن اجتناب نمایید.مصرف سویا در دوران کودکی و نوجوانی و یا طی دوران یائسگی هیچ خطری ندارد.می­توانیم نتیجه بگیریم که مصرف متعادل سویا حدود 50 الی 100گرم در روز معادل با مصرف 25 الی 40میلی گرم ایزوفلاون است که می­تواند تاثیر مثبتی بر روی سلامت افراد داشته باشد. این امر باعث کاهش خطر سرطان سینه و پروستات می­شود که در کل از نگرانی­های اصلی جوامع می­باشند. ژنیستئین نیز به عنوان ماده ای فعال در سویا نه تنها یک ایزوفلاون است بلکه مولکولی است که قدرت پیشگیری از تومورها را دارد.